Od dłuższego czasu alergie zaliczane są do chorób cywilizacyjnych XXI wieku. Nie bez powodu! Jest to problem, który z roku na rok dotyka coraz większej liczby osób na całym świecie, zarówno dzieci jak i dorosłych. Częstość występowania alergii jest szczególnie duża w przypadku krajów wysokorozwiniętych, co ma związek ze zmieniającymi się warunkami środowiskowymi i prowadzonym stylem życia.

Przyczyny alergii

Pod pojęciem alergii rozumiemy nadmierną, swoistą odpowiedź immunologiczną na czynniki zewnętrzne, prowadzącą do wystąpienia objawów chorobowych. Potencjalne alergeny towarzyszą każdemu z nas od najmłodszych lat. Szacuje się, że do chwili obecnej wyodrębniono nawet kilkadziesiąt tysięcy substancji/czynników, które mogą wywoływać reakcje uczuleniowe. Ze względu na drogę wnikania do organizmu dzieli się je na trzy główne grupy: alergeny pokarmowe, wziewne i kontaktowe. Do najpopularniejszych należą: mleko krowie, jaja, orzechy, ryby, skorupiaki, pszenica, czekolada i owoce cytrusowe, ponadto kurz i roztocza, pyłki traw, sierść zwierząt, jad owadów, pierze, środki czystości, kosmetyki, leki, detergenty, pyły przemysłowe. Podczas pierwszego kontaktu z alergenem zazwyczaj nie pojawia się reakcja uczuleniowa. Można powiedzieć, że to czas, w którym nasz organizm dopiero uczy się odpowiedzi. Przy kolejnym „spotkaniu” z tym samym alergenem dochodzi do uwolnienia czynników prozapalnych, głównie histaminy. Odczyn uczuleniowy może mieć charakter miejscowy, jak np. pokrzywka lub obejmować cały organizm, stanowiąc niekiedy poważne zagrożenie dla życia jak wstrząs anafilaktyczny. Niestety leczenie alergii sprowadza się przede wszystkim do stosowania farmakoterapii objawowej. Wspomóc mogą nas także zioła o działaniu przeciwalergicznym.

Cenne flawonoidy

Flawonoidy to duża grupa związków naturalnych występujących w roślinach. Powszechnie znane są ze swoich właściwości antyoksydacyjnych, jednak wywierają znacznie więcej korzyści zdrowotnych. Większość flawonoidów wykazuje działanie przeciwzapalne, niektóre także przeciwalergicznie, co jest wynikiem ogólnej aktywności przeciwzapalnej, ale także wiąże się z bezpośrednim wpływem na poszczególne, charakterystyczne dla alergii procesy. Zauważono bowiem, że związki flawonoidowe są w stanie oddziaływać na wybrane komórki układu odpornościowego, m.in. hamują proliferację limfocytów, syntezę przeciwciał IgE, uwalnianie cytokin, a także aktywność lizosomalnych enzymów, biorących udział w reakcjach zapalnych i alergicznych. Najpopularniejszym flawonoidem o potwierdzonym działaniu antyalergicznym jest kwercetyna, która często stanowi składnik preparatów zawierających sole wapnia (popularne wapno musujące), stosowanych w reakcjach uczuleniowych. Poza kwercetyną podobne właściwości wykazują niektóre jej pochodne, szczególnie rutozyd, występujący często w towarzystwie kwasu askorbinowego czyli witaminy C (m.in. w popularnym preparacie rutinoscorbin). Ponadto luteolina, apigenina, mirycetyna, bajkalina i bajkaleina. Badania wykazały, że kwercetyna i luteolina, poza zmniejszaniem produkcji prozapalnych prostaglandyn i leukotrienów, wpływają również hamująco na uwalnianie histaminy z mastocytów, pobudzanych przeciwciałami klasy IgE. Wśród surowców flawonoidowych mających znaczenie we wspomaganiu leczenia alergii najczęściej wymieniane są ziele rdestu ptasiego, ziele fiołka trójbarwnego, liść brzozy, ziele nawłoci, ziele skrzypu polnego, kwiat jasnoty białej. Należy tu wspomnieć także o, zawierającym duże ilości bajkaliny, korzeniu tarczycy bajkalskiej, który stosowany jest w formie odwarów lub naparów jako surowiec przeciwastmatyczny, a także łagodzący świąd. W przypadku surowców flawonoidowych niezmiernie istotną właściwością w kontekście leczenia uczuleń jest także działanie uszczelniające na naczynia krwionośne, zwłaszcza drobne naczynia włosowate ulegające uszkodzeniom, co objawia się występowaniem wysięków i obrzęków. Jeśli cierpimy na dolegliwości alergiczne warto przez dłuższy czas przyjmować przetwory z wyżej wymienionych ziół, np. w formie naparów, a także wzbogacić dietę o soki/koncentraty z ciemnych owoców: aronii, czarnej porzeczki, jeżyn, jagód. 

Surowce o działaniu oczyszczającym

Znaczące korzyści w leczeniu chorób o podłożu alergicznym może przynieść stosowanie surowców roślinnych „czyszczących krew”. Do najbardziej popularnych należą korzeń łopianu, korzeń mniszka lekarskiego i liście pokrzywy. Rośliny te wspomagają wydalanie z organizmu zbędnych produktów przemiany materii. Warto ponadto łączyć je z surowcami usprawniającymi trawienie, działającymi żółciopędnie i moczopędnie, takimi jak korzeń czarnej rzodkwi, kłącze perzu, czy wspomnianymi już wcześniej zielem skrzypu, liśćmi brzozy lub zielem rdestu ptasiego.

Alergia a zdrowie jelit

Bardzo często podkreśla się, że problem alergii pokarmowych w dużej mierze tkwi w nieprawidłowościach związanych z naszymi jelitami i rzeczywiście tak jest. W pełni zdrowa i dobrze rozwinięta śluzówka jelit uniemożliwia alergenom przenikanie z pokarmu do krwi, zapobiegając w ten sposób pojawianiu się reakcji uczuleniowych. Warto więc włączyć do codziennej diety alergika także surowce roślinne o działaniu przeciwzapalnym i jednocześnie gojącym na śluzówkę jelit: owoc kopru, anyżu, kminku, ziele babki lancetowatej, kwiat rumianku. Choć powszechnie rumianek uważany jest za roślinę o działaniu alergizującym, to w rzeczywistości bezpieczeństwo stosowania jest jego niewątpliwą zaletą. Rumianek stosować może właściwie każdy. Podaje się go nawet niemowlętom w przypadku trudności z trawieniem. Jedyny wyjątek stanowią osoby uczulone na rośliny z rodziny Astrowatych. Co ciekawe, surowiec sam w sobie działa przeciwalergicznie. Zawarty w nim chamazulen hamuje uwalnianie histaminy. Koszyczki rumianku wykorzystywane są powszechnie w ziołowych preparatach wskazanych w dolegliwościach o podłożu alergicznym, jak astma oskrzelowa, katar sienny czy alergiczne zapalenie skóry. Aby nasze jelita funkcjonowały jak należy niezmierne istotne jest również utrzymanie prawidłowej flory bakteryjnej. Pomóc w tym może podaż odpowiednich probiotyków, ale także prebiotyków, które stanowią pokarm dla dobroczynnych bakterii żyjących w naszych jelitach. Prebiotyki obecne są w wielu produktach żywnościowych jak banany, czosnek, cebula, szparagi, a także niektórych roślinach leczniczych. W korzeniu cykorii podróżnik i korzeniu mniszka lekarskiego odnajdziemy duże ilości działającej prebiotycznie inuliny. Jest to związek należący do fruktanów, który znacząco pobudza wzrost i aktywność niektórych dobroczynnych bakterii jelitowych (Bifidobacterium, Lactobacillus). Z korzenia cykorii i mniszka przyrządzać możemy zatem lecznicze odwary do picia. 

Lecznicze oleje 

Zarówno nasiona jak i olej z czarnuszki biją w ostatnich latach rekordy popularności. Wielokierunkowe, korzystne działanie zdrowotne surowca doceniane jest na całym świecie. Okazuje się, że może być to także całkiem skuteczny lek w katarze siennym. Podczas jednego z przeprowadzonych badań porównano skuteczność czarnuszki z popularnym lekiem o działaniu przeciwalergicznym – cetyryzyną. Otrzymane wyniki były bardzo zbliżone, oba preparaty charakteryzowały się podobną skutecznością. Ponadto zarówno nasiona czarnuszki jak i otrzymywany z nich olej, mogą wspomagać leczenie alergii pokarmowych, także u najmłodszych. Z kolei olej z nasion wiesiołka dwuletniego, z uwagi na obecność kwasu gamma-linolenowego, znajduje zastosowanie jako środek wspomagający w leczeniu atopii, astmy oskrzelowej czy przewlekłych chorób dermatologicznych o podłożu alergicznym. 

Surowce roślinne stosowane zewnętrznie 

W łagodzeniu dolegliwości takich jak obrzęk, pokrzywka, czy inne zmiany skórne warto stosować okłady, kąpiele bądź gotowe preparaty(np. maści) sporządzone na bazie odpowiednich ziół. Sprawdzą się tutaj m.in. surowce o działaniu ściągającym i antyseptycznym, bogate w garbniki: kora dębu, liść orzecha włoskiego, ziele bukwicy, kłącze pięciornika, kora oczaru wirginijskiego. Dodatkowo środki o działaniu łagodzącym i osłaniającym czyli rośliny bogate w śluzy: nasiona lnu, nasiona babki płesznik, korzeń i liść prawoślazu, liść babki wąskolistnej. Stan zapalny, obrzęk oraz zaczerwienienie złagodzą preparaty oparte o wyciągi z rumianku, arniki czy nagietka. Ten ostatni znakomicie sprawdza się także w łagodzeniu świądu i wysypkach na tle alergicznym. A co jeśli borykamy się z alergiami ocznymi? Zdecydowanie świetlik! Świetlik łąkowy od zamierzchłych czasów wykorzystywany był w chorobach oczu, dolegliwościach skórnych, leczeniu alergii, a także kaszlu. Wyniki badań nad skutecznością homeopatycznych kropli ocznych ze świetlikiem dowodzą korzystnych efektów w przypadku alergicznego zapalenia spojówek oraz w podrażnieniu oczu wywołanym przez czynniki zewnętrzne, takie jak wiatr i pyłki. Innym surowcem, który może przynieść ukojenie w alergiach ocznych jest kwiat chabra bławatka bogaty w antocyjany, związki zaliczane do klasy flawonoidów.

Należy oczywiście pamiętać, że także wiele spośród roślin leczniczych może działać alergizująco, jak choćby lipa, bylica pospolita czy topola…

Artykuł opublikowany w czasopismie Żyj Naturalnie nr 6 (kwiecień-maj, 2018)

Grzegorz

Zapalony zielarz i miłośniki natury. Zainspirowany złożonością i bogactwem natury, poświęcił swoje życie odkrywaniu i naukowemu badaniu roślin leczniczych. Pasja do roślin i głębokie zrozumienie ich leczniczych właściwości przekłada się na unikalne, holistyczne podejście do zdrowia i wellness.